नव दुर्गा: दुर्गा देवीची नऊ रूपे

१ ल्या दिवशी करावयाचे ध्यान

दुर्गा देवीचे पहिले रूप आहे शैलपुत्री. कोणत्याची अत्युच्य अनुभूती मागे दैवी माता असते. शैल म्हणजे अत्युच्य, असाधारण आणि हरएक उंची पार करणारी. ती पर्वत शिखरांचे प्रतिनिधित्व करते – घन, भरीव पण सूक्ष्म, अदृश्य लहरींना परावर्तीत करणारी. शैलपुत्री अशी सूक्ष्म ऊर्जा आहे ज्यामधून समस्त विश्वाची निर्मिती होते. जेंव्हा जेंव्हा आपणास अध्यात्माशी तादात्म्य झाल्याचे जाणवते, ती चेतना शैलपुत्री म्हणून प्रकट झालेली असते.

दैवी मातेचे दुसरे नांव आहे ब्रम्हचारिणी. ब्रम्ह म्हणजे अनंतत्व – जे अनंतामध्ये चल असते. तुम्हाला वाटेल की अनंत आहे, मग हालचाल कशासाठी? ते सर्वव्याप्त आहे मग कुठे जाऊ शकेल?

उत्तर आहे ‘होय’ पण आणि ‘नाही’ पण. सर्वव्याप्त असले तरी चैतन्यदाई आहे. अनंत स्थिर आहे असे आपण समजत असू तर एक सूक्ष्म सत्य आपल्या लक्षात आलेले नाही. अनंतामध्ये हालचाल हेच सूक्ष्माचे सार आहे, अगदी आकाश तत्वासारखे, अस्तित्वात आहे पण अफाट कार्यशीलता सामावून आहे. महासागर जसा आपल्या जागी स्थिर असला तरी त्यातल्या लाटांमुळे सतत हालचाल होत असते. त्याच्या विशालतेमध्ये देखील लाटा उत्पन्न होत आहेत. 

तसेच, ब्रम्हचारिणी म्हणजे अनंतामध्ये गतिशीलता, आणि शुद्ध, उर्जेचे अस्पृश्य रूप. जसे सूर्यकिरणे – अतिप्राचीन तसेच नवीन आणि ताजीतवानी. दुर्गेच्या दुसऱ्या रुपामध्ये हेच नाविन्य साकारले आहे.

२ ऱ्या दिवशी करावयाचे ध्यान

३ ऱ्या दिवशी करावयाचे ध्यान

दैवी मातेचे तिसरे रूप आहे चंद्रघंटा. चंद्र म्हणजेच जे मनाशी संबंधित आहे; जी मनामध्ये मोहकता आहे. ती म्हणजे सौदर्याचे, मोहकतेचे  मूर्तिमंत रूप, सौदर्य मग आपल्यामध्ये ते कोणत्याही स्वरुपात असेल, ते दैवी मातेमुळेच असणार. जर ही ऊर्जा नसेल तर काहीही सुंदर असू शकत नाही. चेहरा कितीही देखणा असूद्या पण त्यात चैतन्य, जीव नसेल तर? आपण त्याला सुंदर म्हणणार नाही. प्रेतामध्ये आपणास सौदर्य दिसत नाही कारण त्याठिकाणी जीव नसतो. हिच्यामुळेच समस्त मानव जात आणि प्राण्यांमध्ये देखील सौदर्य असते.

देवी मातेच्या चौथ्या रुपाला कुष्मांडा‘म्हणतात. या ब्रम्हांडामध्ये ४४० आकाश गंगा आणि करोडो सूर्य आहेत. समस्त निर्मितीच्या रूपांचा पाया असणारे आणि नंतर ते देखील निर्मितीच बनले, असे चैतन्य म्हणजे कुश्मांडा. ही प्राण शक्ती अशी चेतना आहे जी सूक्ष्मातील सूक्ष्मापासून विशाल अशा अरूप विश्वामध्ये सर्व कल्पनातीत आकारांना जन्म देते. ती उर्जेचा गोळा आहे. जेंव्हा आपणास उर्जेच्या गोळ्याचा वा प्राणाचा अनुभव येतो, खात्री बाळगा की हे दुर्गेचे, देवी मातेचे रूप आहे. 

गंमत म्हणजे कोहळ्याला देखील कुष्मांड म्हणतात कारण तो प्रचंड उर्जेचा, प्राणशक्तीचा स्त्रोत आहे. सर्व भाज्यांमध्ये त्यात प्रचंड प्राणशक्ती आहे.

४ थ्या दिवशी करावयाचे ध्यान

५ व्या दिवशी करावयाचे ध्यान

देवी मातेचे पांचवे रूप आहे स्कंदमाता. प्रत्येक मातेमध्ये संरक्षणाचा गुण अंगभूत असतो पण स्कंदमातेचे, संरक्षक मातेचे वैशिष्ट्य म्हणजे तिच्यामध्ये करुणा, आकर्षण आणि काही प्रमाणात स्वाभिमान हे देखील आढळते.

समस्त विश्वाचे संरक्षण करून आपल्या चेतनेमध्ये सामावून ठेवण्याचा अंगभूत गुण दुर्गेच्या या रुपामध्ये आहे. तसेच ती सहा ज्ञान रचनांची आणि सहा शाळांची, म्हणजे न्याय, वैशेशिका, सांख्य, योग, वेदांत आणि उत्तर मीमांसा यांची माता आहे. हे शट दर्शन आहेत. ज्ञानाचे शट अंग म्हणजे सहा खांब देखील आहेत, ज्योतिष, संगीत, ध्वनिशास्त्र आणि इतर. तसेच कला, शास्त्र आणि ज्ञान यांच्या ६४ कला आहेत. या सर्व ज्ञानची माता स्कंदमाता आहे.

देवी मातेचे सहावे रूप आहे कात्यायनी. चेतनेचा जो साक्षीभाव उठतो नां, त्या भावाचे ती ऊर्जा प्रतिनिधीत्व करते. कात्यायन म्हणजे साक्षी, जेथे आपण फक्त साक्षी असतो. जेंव्हा आपणास याचे आकलन होते की, ‘मी हे शरीर ही नाही, आणि मन ही नाही’, आणि आपण 

आणखी गहिरेपण अनुभवतो. आपण सर्वांचे निव्वळ साक्षी बनतो. चेतनेच्या या साक्षीभावातून ऊर्जा निर्माण होते आणि ती बनते अंतर्ज्ञान शक्ती. आपण बालकांमध्ये ही अंतर्ज्ञान क्षमता पाहतो ते कात्यायनीचे रूप असते – पंचेंद्रियांच्या पलीकडील दिसणे, तर्काच्या पुढील जाणीव होणे, ही कात्यायनी ऊर्जा होय.

६ व्या दिवशी करावयाचे ध्यान

७ व्या दिवशी करावयाचे ध्यान

देवी शक्तीचे सातवे रूप आहे कालरात्री. खोल, कृष्ण-काळ्या उर्जेचे ती मूर्त स्वरूप आहे – कृष्ण विवर जे आपल्यामध्ये अनंत विश्वे सामाऊन समस्त आत्म्यांना जी शांती, समाधान देते. आपणास आनंदी, आरामदाई वाटत असेल तर ती ‘रात्री’ची कृपा आहे. रात्रीला रात्र कां म्हणतात? कारण ती सर्व जीवितांना आराम देते. दिवसभर काहीही घडले असले तरी रात्री आपण जेंव्हा झोपतो तेंव्हा आपणास आंतरिक शांती आणि विश्रांती मिळते. कालरात्री हे माता देवीचा असा गुणधर्म आहे जो या विश्वातीत असला तरी हरएक हृद्य आणि आत्म्याला आराम देतो.

माता देवीचे आठवे रूप आहे महागौरी. हे सौदर्य, कृपा आणि आपले अंतिम ध्येय- मुक्तीकडे जाण्यास प्रवृत्त करणारे स्वरूप आहे. गौरी म्हणजे जी आपणास ज्ञान प्रदान करते, जीवनाला गती देते आणि आपणास मुक्त करते. 

महागौरी हे शुद्धता आणि सौदर्य याचे प्रतिक होय. आपण गौरी म्हणतो कारण हे नांव सौदर्याचे प्रतिक आहे. थोडा खोलवर विचार केला तर “गौ” म्हणजे ज्ञान, ती, ध्येय साधणे आणि मुक्ती होय. गौरी आपणास ज्ञान प्रदान करते, जीवनात प्रगती करण्यास मदत करते आणि शेवटी मोक्षाकडे जाण्यास सहाय्य करते. असे हे गौरी तत्व आनंदाचा स्त्रोत असून मुक्तीच्या मार्गावर मार्गदर्शन करते.

८ व्या दिवशी करावयाचे ध्यान

९ व्या दिवशी करावयाचे ध्यान

देवी शक्तीचे नववे रूप आहे सिद्धीधात्री. जी माता देवीचे आशीर्वाद आपल्यापर्यंत पोहोचवते आणि जीवनात चमत्कार घडवते. अशक्य ते शक्य करते. सीमेच्या बाहेर जाऊन आपणास विचार करणे शक्य करते, आपल्या तार्किक मनाच्या पलीकडील आणि आपल्या काळ आणि वेळेच्या सीमा ओलांडून विचार करण्यास उद्युक्त करते.

आपल्या प्रयत्नांचे फळ प्राप्त होते ते सिद्धीधात्रीमुळेच. प्रयत्न करणे आपल्या हातात असून त्याचे फळ आपल्या हातातील नसते, तर ते असते माता देवीच्या हातामध्ये – निव्वळ तिच्या कृपेमुळेच आपल्या प्रयत्नांना फळ प्राप्त होते.

शैलपुत्रीचे अध्यात्मिक शिखर ते सिद्धीधात्रीचे चमत्कार, ही रूपे आपणास त्यांच्या दैवी गुणधर्माशी जोडतात. जेंव्हा आपण या सर्व रुपांचे ध्यान करतो आपल्यामध्ये त्यांची रुपांतरण शक्ती अंतर्भूत होते, आपले जीवन समृद्ध होते आणि आपण देवी शक्तीच्या वैश्विक अंशाशी जोडले जातो.