धनुरासन – व्युत्पत्ती
आसन करताना शरीराचा आकार धनुष्यासारखा होत असल्याने या आसनास ‘धनुरासन’ म्हणतात. जसे चांगले ताणलेले धनुष्य योद्‌ध्यासाठी ऐश्वर्य असते तसेच चांगले ताणलेले शरीर आपणास शरीराच्या चांगल्या ठेवणीसोबतच लवचिकता प्रदान करते.
धनुष्य आणि पौराणिक कथा
भारतीय पौराणिक कथांमध्ये धनुष्याचा नेहमी उल्लेख येतो. रामायणामध्ये रामाने राजकुमारी सीतेच्या स्वयंवराच्या वेळी भगवान शंकराचे धनुष्य मोडून पण जिंकला. बाकी कोणालाही न जमलेला हा पराक्रम रामाचे देवत्व दर्शवितो. महाभारतातील काही सर्वोत्तम द्वंद्वयुद्धे धनुष्य आणि बाणाने खेळली गेली आहेत. अर्जुन आणि त्याचा मुख्य शत्रू कर्ण दोघेही धनुष्यबाण वापरण्यात निपुण होते. तथापि, अर्जुनाने त्याच्या निर्धार आणि सततच्या सरावाने धनुर्विदयेत सर्वांना मागे टाकले. आपण धनुरासन करत असताना याच निर्धार आणि सातत्याचा अनुभव घ्याल.
धनुरासनासाठी पूर्वअटी
ज्यावेळी आपण विशिष्ट वेळी, आदर्श शारिरीक स्थितीमध्ये आसन करतो तेव्हा त्यातून सर्वाधिक फायदे मिळतात.
- मुख्य भोजनानंतर ४ ते ५ तासांनी हे आसन आपण कराल याची काळजी घ्या.
- सकाळच्या वेळी हे आसन करणे उत्त‌म आहे. परंतु काही कारणामुळे आपणास तेव्हा आसन करायला जमले नाही तर आपल्या सायंकाळच्या साधनेत त्याचा समावेश करावां.
- धनुरासन करण्यापूर्वी आपण आवश्यक तयारीची आसने कराल, याची खात्री करा.
धनुरासनापूर्वी करण्याची आसने
- शलभासन
- भुजंगासन
धनुरासन कसे करावे
- पोटावर झोपा. आपले पाय नितंबाच्या रेषेत एकमेकांपासून दूर ठेवा. दोन्ही हात शरीराच्या बाजूला ठेवा.
- पाय गुडघ्यातून वाकवा. आपले हात मागे न्या, आणि हाताने घोटे (ankle) पकडा.
- श्वास घ्या, छाती जमिनीपासून वर उचला, पाय वर आणि मागे ताणा.
- चेहयावर हास्य ठेवून नजर सरळ समोर ठेवा.
- आपल्या श्वासावर लक्ष ठेवत आसन स्थिर ठेवा. आपले शरीर आता धनुष्यासारखे ताठ ओढलेले आणि वक्राकार झाले आहे.
- या स्थितीत दीर्घ श्वास घेत विश्राम करा. परंतु आपल्या शरीराला शक्य होईल एवढेच वळवा. जास्तीचा ताण देऊ नका.
- १५ – २० सेकंदानंतर श्वास सोडत हळूवारपणे आपले पाय आणि छाती जमिनीवर आणा. घोटे सोडून द्या आणि विश्राम करा.
धनुरासनाचा व्हिडिओ
धनुरासन नंतर करावयाची आसने
- उष्ट्रासन
- चक्रासन
नवीन साधकांसाठी सूचना
- आपल्या श्वासावर लक्ष ठेवा. आसनामध्ये जात असताना श्वास घ्या आणि बाहेर येत असताना श्वास बाहेर सोडा.
- जेवढे शक्य होईल तेवढेच शरीर मागे वळवा. त्रास होत असल्यास घोटे पकडू नका. घोटे पकड़ता येत नसतील तर पट्टा वापरू शकता. प्रत्येक आसनामध्ये स्थिर आणि सुखी रहाणे महत्वाचे आहे.
धनुरासनाचे फायदे
- पाठ आणि पोटाच्या स्नायूंना मजबूत बनवते.
- प्रजनन संस्थेच्या अवयवांना क्रियाशील बनवते.
- छाती, मान आणि खांदे मोकळे होतात.
- हात आणि पायाचे स्नायू पीळदार बनतात.
- पाठ जास्त लवचिक बनते.
- तणाव आणि थक‌वा निघून जातो.
- मासिक पाळीच्या वेळी होणारा त्रास आणि बद्‌धकोष्ठता कमी होते.
- मूत्रपिंडाचे विकार असलेल्या व्यक्तींना फायदा होतो.
पद्‌मसाधनेसारख्या संपूर्ण शरीरासाठी केल्या जाणाऱ्या आसनांच्या क्रमात धनुरासनाचा समावेश आहे.
धनुरासन कोणी करू नये
गरोदरपणात स्त्रियांनी हे आसन करणे टाळावे. तसेच पुढील परिस्थतीमध्ये धनुरासन करू नये.
- जास्त किंवा कमी रक्तदाब
- हर्निया
- मानेची इजा
- पाठीच्या खालच्या भागातील दुखणे
- डोकेदुखी किंवा अर्धशीशी (migrain)
- नुकतीच झालेली पोटाची शस्त्रक्रिया
उर्ध्व धनुरासन किंवा चक्रासनाविषयी अधिक माहिती मिळवू शकता.
सरावाने काही काळानंतर सोपे होणाऱ्या आसनांपैकी धनुरासन एक आहे. तथापि योग प्रशिक्षकाच्या देखरेखीखाली सर्व योगासने करणे गरजेचे आहे. आमच्या ऑनलाईन श्री श्री योग प्रोग्रॅमच्या माध्यमातून योगासने शिका.
सर्व योगासने मागील योगासन: मकर अधो मुख शवासन पुढील योगासन: भुजंगासन
