શિવરાત્રી દર મહિને મનાવવામાં આવે છે, ત્યારે મહાશિવરાત્રી વર્ષમાં એકવાર ઉજવવામાં આવે છે. સંસ્કૃતમાં, ‘મહાશિવરાત્રી’ નો અર્થ થાય છે ‘ભગવાન શિવની મહાન રાત્રિ’. ભારતીય કેલેન્ડર મુજબ ‘ કૃષ્ણ પક્ષ ‘ ના 14મા દિવસે અથવા ‘ફાલ્ગુન’ મહિનામાં ચંદ્રના અસ્ત થવાના તબક્કામાં મહા શિવરાત્રી મનાવવામાં આવે છે. તે કેલેન્ડર ગ્રેગોરિયનના મધ્ય ફેબ્રુઆરીથી મધ્ય માર્ચ મહિનાની સમકક્ષ છે.
મહાશિવરાત્રી વિશે પેઢીઓથી ઘણી વિચિત્ર વાર્તાઓ આપણા પૂર્વજો દ્વારા કરવામાં આવી છે.અહીં આપણે મહાશિવરાત્રી સાથે જોડાયેલી કેટલીક પ્રસિદ્ધ કથાઓ જોઈએ.
શિવલિંગની ઉત્પત્તિ
શિવલિંગની ઉત્પત્તિ મહાશિવરાત્રી સાથે ગાઢ રીતે સંકળાયેલી છે. એવું માનવામાં આવે છે કે એકવાર ભગવાન વિષ્ણુ અને ભગવાન બ્રહ્મા સર્વોચ્ચતા માટે લડ્યા. તેઓએ અત્યંત શક્તિશાળી ‘મહેશ્વર’ અને ‘પશુપતાસ્ત્ર’ નામના શસ્ત્રો એકબીજા પર ફેંક્યા. સમગ્ર સૃષ્ટિના સંપૂર્ણ વિનાશના ભયથી દેવતાઓ ભગવાન શિવની પાસે ગયા. તેઓએ ભગવાન શિવને વિનંતી કરી.લડાઈ બંધ કરો અને સર્જનને બચાવો. ભગવાન શિવ પોતે પ્રકાશના સ્તંભ તરીકે પ્રગટ થયા.બે દેવો વચ્ચે લડાઈનો કોઈ અંત નથી.. તેમણે ભગવાન વિષ્ણુ અને ભગવાન બ્રહ્મા દ્વારા ફેંકવામાં આવેલા ભયંકર શસ્ત્રો પચાવી લીધા અને શિવ ભગવાને સૃષ્ટિને બચાવી.
ભગવાન બ્રહ્મા અને ભગવાન વિષ્ણુએ હવે ‘આદિ’ (શરૂઆત) અને ‘અંત’ (અંત)ની શોધ કરી તે ભગવાન શિવનું આ સ્વરૂપ. તેઓ પ્રકાશ સ્તંભ તરીકે દૈવી પહોંચને સમજી શક્યા નથી.અનંત (અનંત) હોવાનું જણાયું હતું. પ્રકાશના આ સ્તંભને પ્રથમ લિંગ તરીકે ગણવામાં આવે છે.ભગવાન શિવનું પ્રાગટ્ય જે ‘કૃષ્ણ પક્ષ’ના ૧૪મા દિવસે થયું હતું.’ફાલ્ગુન’, મહાશિવરાત્રી તરીકે ઉજવાય છે.
પરમ દિવ્ય ચેતનાની કોઈ શરૂઆત નથી, કોઈ અંત નથી. તે શુદ્ધ આનંદ છે અને એ ફક્ત આધાર નથી.
– ગુરુદેવ શ્રી શ્રી રવિ શંકર
ભગવાન શિવ અને દેવી પાર્વતીના લગ્ન
વિશે એવું માનવામાં આવે છે કે ઉત્તરાખંડના રુદ્રપ્રયાગ જિલ્લામાં ત્રિયુગીનારાયણ મંદિર નામનું એક મંદિર છે ત્યાં ભગવાન શિવે માતા પાર્વતી સાથે લગ્ન કર્યા હતા. સંસ્કૃતમાં ‘ત્રિ’ નો અર્થ ત્રણ અને ‘યુગ’ એ હજારો વર્ષોના યુગનો ઉલ્લેખ કરે છે, નારાયણ જેમનું બીજું નામ છે ભગવાન વિષ્ણુ. આ મંદિર પ્રચલિત માન્યતા મુજબ ‘અખંડ’ તરીકે ત્રિયુગી તરીકે ઓળખાય છે.છેલ્લા ત્રણ યુગોથી આ મંદિરમાં ધૂણી અથવા શાશ્વત અગ્નિ પ્રજ્વલિત છે.એવું કહેવાય છે કે આ ‘અખંડ ધૂણી’ સમક્ષ આ દૈવી લગ્ન થયા હતા. દેવી પાર્વતી માટે ભગવાન વિષ્ણુ કન્યાના ભાઈ, જ્યારે ભગવાન બ્રહ્મા તરીકે તેમની ફરજો બજાવી લગ્નની ઉજવણી કરી. અને, આ દિવ્ય લગ્ન મહાશિવરાત્રીના દિવસે થયા હતા.
આનંદ તાંડવ
અન્ય એક દંતકથા અનુસાર, મહાશિવરાત્રી એ દિવસ છે જ્યારે ભગવાન શિવે આનંદ તાંડવ અથવા આનંદી નૃત્ય કરી પૂજા કરી હતી.
જ્યારે કોઈ વ્યક્તિ ઊંડી સાધના અને ભૌતિક જગત પ્રત્યેની અલગતા દ્વારા રહસ્યમય ક્ષેત્રોમાં પ્રવેશ મેળવે છે, ત્યારે વ્યક્તિ આનંદ તાંડવનો અનુભવ કરી શકે છે. અસ્તિત્વના બહુવિધ પરિમાણો છે. જેણે સૃષ્ટિના સૂક્ષ્મ ક્ષેત્રોમાં પ્રવેશ મેળવ્યો છે તે જોશે કે શિવનું નૃત્ય અવિરતપણે થઈ રહ્યું છે. કોસ્મિક રિધમનું આ આનંદમય નૃત્ય શરીર, મન, બુદ્ધિ અને અહંકારના સંકુલને ઓળંગીને જ માણી શકાય છે.
– ગુરુદેવ શ્રી શ્રી રવિ શંકર
સમુદ્ર મંથન
આપણે બધા દેવતાઓ અને દાનવો દ્વારા થયેલ સમુદ્ર મંથનની દંતકથાથી વાકેફ છીએ.આ મંથન દરમિયાન, સમુદ્રમાંથી ઘણી વસ્તુઓ દેખાઈ, અને છેવટે અમૃત કળશ પણ. હળાહળ ઝેર પણ દેખાયા.આ તો સમગ્ર સૃષ્ટિનો નાશ કરવાની ધમકી. ભગવાન શિવે પોતાની કરુણામાં આખું ઝેર પી લીધું. ત્યારે દેવી પાર્વતીએ ભગવાન શિવની ગરદન દબાવી દીધી હતી, જેથી ઝેર ત્યાં જ રહી ગયું. આ રીતે ભગવાન શિવ નીલકંઠ તરીકે ઓળખાયા, જે નીલા ગળાવાળા હતા. ભગવાન શિવનું ઝેર પીવું અને સૃષ્ટિને બચાવવાનું આ કાર્ય મહાશિવરાત્રિ પર થયું અને ભગવાન શિવની અપાર કરુણાને પ્રગટ કરે છે.
ભગવાન શિવને નીલકંઠ પણ કહેવામાં આવે છે જે દર્શાવે છે કે જ્યારે મહાદેવ ઝેર પીવે છે, ત્યારે તે તેમના આખા શરીર સુધી પહોંચતું નથી. જ્યારે સાચા અને ખોટા વિચારો વચ્ચે લડાઈ થાય છે ત્યારે ઝેર પેદા થાય છે. શિવ તત્વ એ ઝેરને પકડી રાખવાની શક્તિ ધરાવે છે. જો તમારે ટીકા કરવી હોય તો પણ તમારા હોઠથી કરો, તમારા હૃદયથી નહીં.
– ગુરુદેવ શ્રી શ્રી રવિ શંકર
શિકારી અને બિલ્વ પાંદડા
એકવાર, એક ભૂખ્યો સિંહ એક શિકારીનો પીછો કરી રહ્યો હતો જેણે જંગલમાં ઘણા પક્ષીઓને મારી નાખ્યા હતા. શિકારી પોતાનો જીવ બચાવવા માટે બિલ્વ અથવા ભારતીય ભાષામાં જેને બીલીપત્ર કહીએ છીએ તે બિલીના વૃક્ષ પર ચઢી ગયો. સિંહ આખી રાત ઝાડ નીચે રાહ જોતો રહ્યો. ઊંઘ ન આવે તે માટે, શિકારીએ ઝાડ પરથી બિલ્વના પાંદડા તોડવાનું ચાલુ રાખ્યું જે નીચે સ્થિત શિવલિંગ પર પડતાં હતાં. યોગાનુયોગ એ મહાશિવરાત્રીનો દિવસ હતો. ભગવાન શિવ શિકારી સમક્ષ પ્રગટ થયા અને તેમને આ ક્રૂર વેપારને હંમેશ માટે છોડી દેવા કહ્યું. પ્રભુએ તેને આશીર્વાદ આપ્યા અને તેને તેના બધા પાપોમાંથી મુક્ત કર્યા.
મહાશિવરાત્રી ની આ કથા બિલ્વના પાન વડે ભગવાન શિવની પૂજા કરવાના મહત્વ પર પ્રકાશ પાડે છે.
મહાશિવરાત્રી ઉપવાસ કરીને અને યોગ અને ‘જાગરણ’ કરીને મનાવવામાં આવે છે. ધાર્મિક વિધિઓમાં શરીર અને મનની શુદ્ધિ પર ભાર મૂકવો. મહાશિવરાત્રીની આસપાસની તમામ વિચિત્ર વાર્તાઓ અમને ભગવાન શિવની સાદગી, કૃપા અને પરોપકારની યાદ અપાવે છે.
