योगाच्या नवशिक्यांकरिता ११सूचना (Basic Tips to Get Started With Yoga in Marathi)

एक नवशिके म्हणून आपल्याला बहुदा असे वाटते की योगा म्हणजे काहीतरी अवघड, हात-पाय वेडेवाकडे वळवायला लावणारी आसने आहेत. आणि कधीतरी तुमच्या मनात शंकेची पाल चुकचुकते की, 'मला तर पायाच्या अंगठ्यांना स्पर्श करणेसुद्धा जमत नाही तर मी योगा कसा करणार?' योगा म्हणजे पायांना स्पर्श करणे किंवा तुमच्या उत्तरपूर्व दिशेला ९८ अंश वळणे नव्हे. तुमचा श्वास, शरीर आणि मन यांना एकत्र आणण्याची ती साधी प्रक्रिया आहे. आणि ती सोपी आणि सहज शक्य आहे.

,म्हणूनच जर तुम्ही मिस लवचिक किंवा मिस्टर ताणबहाद्दर नसाल, किंवा तुमची वयाच्या ४० व्या वर्षी योगा सुरु करीत आहात, किंवा तुमच्या कमरेचा वाढता घेर तुम्हाला तणाव देतो आहे , तर काही हरकत नाही. योगाचा सराव सुरु करण्याआधी फक्त या कल्पित कथांना सर्वप्रथम सोडचिठ्ठी द्या! तुम्हाला बघणारे केवळ तुम्ही स्वतःच आहात - तर निश्चिंत राहा. हा प्रवास आनंददायक आणि आरामशीर असेल.

पात्रता असलेल्या योगा शिक्षकाकडून योगा शिकायला सुरुवात करणे हे सर्वात उत्तम आहे. योगा शिक्षक तुम्हाला प्रत्येक तंत्र योग्यरीतीने करण्याचे मार्गदर्शन करतील. याने तुम्हाला योगासने व्यवस्थित शिकण्यात मदत होईल आणि संभवनीय इजांना टाळता येईल. योगामधील काही तत्वज्ञान किंवा तंत्रे नवीन असू शकतील परंतु  खुल्या मनाने केल्यास योग्य राहील. त्यामुळे तुमचा दृष्टीकोन रुंदावेल आणि तुमचा योगाचा अनुभव अधिक संपन्न होईल.

जर तुम्हाला काही वैद्यकीय खबरदारी घेण्यास सांगितले गेले असेल तर योगा सुरु करण्याआधी हे तुम्ही तुमच्या श्री श्री योगा शिक्षक यांना सांगावी. त्यामुळे तुमच्या सरावला अनुकूल अशी योगासने निवडण्यात शिक्षकांना मदत होईल आणि शिवाय कोणत्याही प्रकारची वैद्यकीय गुंतागुंत किंवा इजा टाळता येतील.

योगावर्गाला जाताना किंवा घरच्या घरी योगा  चा सराव करताना आरामदायी पेहराव घालावा.  तसेच बेल्ट लावणे आणि अति दागदागिने घालणे टाळावे कारण ते तुमच्या योगाच्या सरावात अडथळा निर्माण करू  शकतात.

पहाटे पहाटे योगाचा सराव करणे जरी उत्कृष्ठ असले तरी जोपर्यंत तुम्ही तुमच्या सरावात एकदम नियमित आहात तर तुम्ही दिवसातून कोणत्याही वेळी योगा केला तरी चालेल. जर तुमच्या वेळापत्रकात सकाळी योगा करणे बसत नसेल तर ती योगाचा सराव सोडून देण्याकरिता एक सबब बनू देऊ नका !

रिकाम्या पोटी सराव करावा. जेवणाच्या निदान २-३ तासांनंतर. तसेच दिवसभरात किमान तीन ते चार लिटर पाणी प्यावे कारण त्यामुळे योगा करताना जी विषारी द्रव्ये शरीरात निर्माण होतात त्यांना बाहेर फेकण्यास पाण्याने मदत होते.

शरीरात उष्णता निर्माण करण्यासाठी हलका व्यायाम किंवा सूक्ष्म व्यायाम  केल्याने शरीर मोकळे होण्यात मदत होते आणि पुढे करणाऱ्या योगासनांकारिता शरीर तयार होते.

तुम्ही स्वतः फरक अनुभवा. चेहऱ्यावर मंद स्मितहास्य ठेवल्याने शरीर आणि मन शिथिल होते आणि तुम्हाला योगासने करण्यात आणखी मजा येते. शांत मन तुम्हाला तुमच्या शरीराच्या मर्यादेच्या पलीकडे घेऊन जाईल आणि तुमची योगासने करण्याची क्षमता नेहमीपेक्षा अधिक वाढेल.

प्राचीन योगा ग्रंथ, पतंजली योग सूत्रे , यामध्ये योगासनांची व्याख्या स्थिर सुखं आसनं अशाप्रकारे केलेली आहे. जितके तुम्ही सहजपणे करू शकता तेवढे करा आणि मग केवळ किंचित थोडेसे शरीर ताणा (शरीराची लवचिकता वाढविण्यासाठी). श्वास हा संदर्भ बिंदू आहे हे लक्षात ठेवा – जेव्हा श्वास हलका आणि दीर्घ असतो तेव्हा स्नायू शिथिल होऊ लागतात, परंतु जेव्हा श्वास असंतुलित असेल तेव्हा त्याचा अर्थ असा आहे की तुम्ही स्वतःवर अति-ताण दिलेला आहे.

तुमच्या सुखद क्षेत्राच्या थोडे पलीकडे जाण्याने तुमचा योगाचा सराव रोचक होईल आणि जसजसे तुम्ही प्रगती करू लागाल आणि नवीन योगासने करू लागल तसे तुमच्या सरावाला आव्हानाची एक चमक प्राप्त होईल.

तुम्ही जेव्हा योगासनात असता तेव्हा त्याबद्दल संतुष्ट रहा आणि योगावर्गातील इतरांबरोबर त्याची तुलना करू नका. हे लक्षात ठेवा की प्रत्येक शरीराचा प्रकार हा अद्वितीय आहे आणि विविध लोक हे विविध पातळीवर प्रवीण असतात. काही एखादे आसन सहजपणे करू शकतील तर काहींना तिथे पोचायला थोडा अधिक काळ आणि अधिक सरावाची आवश्यकता भासेल. म्हणून जास्त विचार करू नका आणि स्वतःची दमछाक करून घेवू नका.

सरावाच्या सुरुवातीच्या काळात जर काही स्नायू आंबले आहेत असे अनुभवाला आले तर चिंता करू नका. पण वेदना होत असतील तर ताबडतोब तुमच्या शिक्षकाला कळवा. इथे मुख्य मुद्दा हा आहे की तुम्ही तुमच्या योगा सरावात नियमित असले पाहिजे आणि चिकाटी आणि सबुरी ठेवली पाहिजे. इतर कोणत्याही प्रणाली प्रमाणेच योगासनांची शरीराला सवय व्हायला थोडावेळ लागेल.

जसा तुमचा योगासनांचा सराव संपत येईल तेव्हा लगेच उठून लगबग दिवसभराच्या कामाला लागण्याची घाई करू नका. थोडी मिनिटे योगा निद्रा घेणे हे फारच उत्तम राहील. कारण योगा निद्रा  ही शरीराला थंड करते आणि योगासनांच्या सरावाने निर्माण झालेल्या उर्जेचे मजबुतीकरण करते. योगाच्या व्यायामानंतर योग निद्रा ही मन आणि शरीराला संपूर्णपणे शिथिल करण्यात अतिशय फायदेकारक आहे.

• सूर्य नमस्कार कसे करावे
• घरच्या घरी योगाचा सराव कसा करावा
• ध्यानाने तुमच्या दिवसाचा प्रारंभ कसा करावा